ÁNXEL FOLE: "Antón de Cidrán"

ANTÓN DE CIDRÁN

( do seu libro  Á lus do candi, 1953)

Inanque lle pareza mentira, o señor de Sabarei falaba moitas veces conmigo, mao a mao,coma se fora do meu igoal. Era o home máis cómpito do mundo.

Contóume ísto en Lugo, nunha tasca de Mosqueira. Gostáballe moito andar polas tascas, por moi ben traxeado que fose. Moi prantado il, rebusto e sanguíñeo. Sempre viña a Lugo montado nun cabalo branco.

Antón de Cidrán era un labrego do Páramo que tamén trataba madeiras. O señor de Sabreréi díxome que era home moi botado pra diante e que se gobernaba moi ben na súa casa.

Unha vez veu a Lugo co seu compadre Pedro. Os dous viñeran a cabalo. Era polo San Froilán i o tempo estaba moi lento. Ainda non se fixera o feiral que hai hoxe. Xa sabedes que tódolos labregos, en tres leguas a redonda, van a Lugo polas festas do San Froilán. Inanque non vaian a mercar nin a vender. Tan soio por velos fuegos e por comelo pulpo. Mais iles foran a Lugo por rematar un contrato de travesas pra vía do tren. Pola mañán fixeran o contrato. Os dous estaban moi ledos, pois quedábanlles libres máis de sete mil reás. Levábanse moi ben e faguían moi bós choios. Nunca rifaran polos seus asuntos. Eran homes moi cabales iles, e non andaban un nin outro con díxome, díxome, nin con pataqueiradas. Tanto custa, tanto che dóu. Mercaron algunhas cousiñas pra as mulleres, e fóronse a comelo pulpo a unha taberna da rúa Miño. Comeron e beberon a embute, coma dous abades. E despóis fóronse ó café Español e tomaron seus cafeses e súas copiñas. E veña unha volta pola feira a velas barracas.

Coma lles foran ben as cousas, tamén había que merendar. Deixaron as bestas en cas Cosme, na mesma praza da feira, que se chamaba a plazuela da Herba.

Ninguén como Cosme pra preparar axiña unha merenda. ¡E qué bon viño de Chantada tiña! Alí estiveron outro bon rato, bebendo e parolando... O caso é que cando chegaron a Canturín xa era noite pecha.

Camiña que te camiña, logo chegaron a Paradela. Antón propoñialle a seu compañeiro que mercaran unha serrería que se vendía na Puebla. Pedro decíalle que era millor coller en aparcería o Muíño de Moscán. Faríanse ricos en poucos anos. Mais Antón vía mellor o da serrería. ¿Por qué non a serrería i o muíño? Ganarían moito máis, qui é do que se trataba. Os dous vían chover onzas do ceo.

Tiñan que atravesar a campa de Xan da Cruz, pois decidiron, pra estar cedo na casa, deixar a carretera e ir polo atallo. Aquila campa é moi grande. Alí encórase moito a iauga polo tempo das choivas e outonía.

Pedro faláballe a Antón dos bós pesos que iban ganar co muíño e a aparcería. O viño facíalle ver todo moi doado. Xa estaban frente da campa. Seu compañeiro non lle contestaba. Tívolle que berrar:

-¿Qué che pasa, home, que nos dís nada?

-Para a besta - díxolle Antón.

Pedro notoulle algo moi raro na voz. Coma si collese medo, vamos.

E tiróu das rendas á besta. Preguntoulle:

-¿E que nos salen ó camiño? Levo un bon revólver na cueira do pantalón.

-¿Non ves - díxolle o seu compañeiro - unhas luces frente de nós, pola campa adiante? Por antre os carballos levan unha caixa de morto nun carro.

-Eu - Contestoulle Pedro - non vexo luces nin nada. Xa che dixen que non bebéramos tanto. Ti tivechela culpa.

-Xuraría - díxolle Antón - que vín un enterro. Agora xa non vexo nada.  Inanque me diran canto val o mundo, non atravesaría a campa. Vamos polo camiño da Encomenda, aínda que teñamos que arrodear.

- E decindo ísto, metéu espuelas á besta.

Seu compañeiro tivo que o seguir. Unha hora despóis deixábao na casa.

Ó día seguinte. Antón foi varexar as castañs, pola mañá ben cediño. Cando estaba no cimo do castiñeiro esbaróu e caíu. Debaixo había un carro cheo de ourizos. Espetouse nun fungueiro polo bandullo, e saíalle a punta polo lombo. Levárono á casa. Mais chegóu xa difunto.

Todo aquil día chovera a todo meter. A campa de Xan da Cruz estaba no camiño do camposanto. Toda ila se asulagara. Tiveron que levala caixa nun carro de bois.

É ben certo que o que vé o seu enterro en vida, xa está cun pé no outro mundo.-